Loading

Яшчэ пры жыцці Алесь Пушкін стаў міфам і легендай. Яго акцыі ўзрушалі грамадства і змянялі дыскурс сучаснага беларускага мастацтва. Ён праявіў сябе ў самых розных сферах і трымаўся ў творчасці леанардаўскага падыходу, шырокага размаху! Жывапіс, царкоўнае манументальнае мастацтва, галерэйная дзейнасць, рэстаўрацыя, этнаграфія, паэзія, тэатр, дакументалістыка, відэа, турэмная графіка – і гэта, напэўна, яшчэ далёка не ўсе сферы, дзе праявіў сябе чалавек, якому не было і 58 гадоў.

Пра самыя адметныя і знакавыя работы Алеся Пушкіна мы папрасілі распавесці куратара і мастака Андрэя Дурэйку.

1. Абстрактны экспрэсіянізм

«З мінулага»
1989
палатно, кроў аўтара, 200х100 см

– Гэта праца радыкальнага гэсту, якая даўно знаходзіцца ў пантэоне беларускага мастацтва. Аўтар узяў сваю кроў і нанёс рукой чырвоны штрых праз вертыкальнае белае двухметровае палатно. Вельмі простая і ясная работа, якая мае шмат узроўняў для дэкадыроўкі. Першы і зразумелы кожнаму беларусу ўзровень – адчытванне легенды пра параненага ваяра, які сваёй крывёю стварыў наш нацыянальны бел-чырвона-белы сцяг. І ў гэтым той традыцыйны, палітычны, нацыянальны Пушкін, якога мы ўсе ведаем. Аднак тут праглядаецца і традыцыя сувязі з венскім акцыянізмам і крывавымі містэрыямі Германа Ніцша, а паралельна адносіць нас да рэлігійнага кантэксту хрысціянскай іканаграфіі, фетышызацыі рэліквіі, ахвярнасці. Гэта вельмі рэдкі ў беларускім мастацтве прыклад action painting, звязаны з жаданнем вызвалення як у мастацкім, так і ў палітычным сэнсе.

2. Акцыянізм

Падарунак прэзідэнту «За пяцігадовую плённую працу!»
акцыя
21.06.1999
Менск, вуліца Карла Маркса 38
120х90 см, метал, гной, папера, акрыл, плакаты, вілы, кайданкі, грошы

Гэта самая знаная праца Алеся Пушкіна і адна з самых вядомых акцый сучаснага беларускага мастацтва. Адзін толькі пералік элементаў – метал, гной, папера, акрыл, друкаваныя плакаты, вілы, кайданкі, грошы – ужо сведчыць аб тым, што гэта быў менавіта мастацкі твор, а не проста палітычны актывізм.

«Падарунак прэзідэнту» – гэта прыклад таго, як выразнасць мовы мастацтва перамагае і застаецца ў гісторыі. Прыклад звароту мастака да вышэйшай палітычнай улады на роўных. Гэтая акцыя змяніла дыскурс, а можа нават эпоху ў сучасным беларускім мастацтве, калі адбыўся пераход ад часоў партызанскіх стратэгій да актывізму.

3. Рэлігійнае, традыцыяналісцкае мастацтва, манументальны жывапіс

Роспіс царквы святога Мікалая Цудатворца ў мястэчку Бобр
1996-1997
сценны жывапіс, Бобр

Сам Алесь Пушкін казаў, што гэта самы значны манументальны роспіс у яго жыцці. Тут ён паказаў, як у межах канону рэлігійнае мастацтва можа заставацца палітычным, а хрысціянін быць сучасным мастаком.

У даўнія часы была традыцыя на фрэсках страшнага суду звяртацца да актуальных падзей. Так і Пушкін – сярод грэшнікаў у асяроддзі амапаўцаў ён адправіў у пекла аляксандра рыгоравіча і мітрапаліта Філарэта. Крытыка і іронія не маглі быць незаўважанымі нават звыклым людзям, а тым больш царкоўным іерархам. Доўгі час царква стаяла неасвечанай, у 2004 годзе фрагменты роспісу зафарбавалі, а 17 лютага 2011 года царква нечакана згарэла.

І калі мы будзем разглядаць творчасць Алеся як акцыяніста, то тут кола замкнецца і супярэчнасці адыдуць на другі план. Заняцца рэлігійным жывапісам, канешне, выглядае крокам у бок, аднак калі гэта разглядаць як спробу апанаваць іншую тэрыторыю і звярнуцца да шырокай публікі, стварыць правакацыю, якая набыла голас і знікла як дэканструкцыя, заставіўшы толькі вербальную карціну царквы ў агні, то што можа лепей адлюстроўваць драму зруйнаванай сувязі чалавека з Богам?

4. Рэалістычны жывапіс


Партрэт Яўген Жыхара
з серыі «Беларускі Рэзістанс»
2014
алей, палатно, дрэва, патроны, кветкі
Фота: Janak Kouzel.

Традыцыйны акадэмічны жывапіс. Звыклы рэалістычны партрэт з серыі «Беларускі Рэзістанс», якая паўстала ў 2014 годзе. Гэта цыкл з некалькіх партрэтаў людзей з няпростай біяграфіі і, як сам казаў аўтар, выявамі беларусаў у вайне 1939-1945 гадоў паміж Усходам і Захадам, паміж двума таталітарнымі сістэмамі – нямецкай і савецкай.

Многія фігуру Жыхара ўспрымаюць неадназначнай, і яна такой і была. І тут у выбары тэмы, мне здаецца, Алесь базуецца на метадзе класіка нашай літаратуры Васіля Быкава. У сваіх творах ён паказаў, як падчас вайны людзі ператвараюцца з тых добрых – у здраднікаў, і з шалапаяў і хуліганаў – у сапраўдных герояў.

За гэтую карціну на Алеся Пушкіна завялі крымінальную справу. Мастак даведаўся пра гэта ў Кіеве падчас мантавання выставы «Кожны дзень». І нягледзячы на прапанову пазастацца і атрымаць статус палітычнага ўцекача ён, як сапраўдны акцыяніст, прыняў рашэнне вяртацца ў Беларусь, з якой у яго было ўсё звязана і дзе збіраўся быць да канца.

5. Словы, канцэптуальнае мастацтва

«Крыж на жываце»
акцыя
25.03.2022
Менскі гарадзкі суд, Менск

Апошняя акцыя з тых, якія мы ведаем. Для сябе я назваў яе «Крыж на жываце». Акцыя адбылася 25 сакавіка – самы важны для творчасці Алеся Пушкіна дзень. На судзе ён парэзаў сабе жывот у знак пратэста, супраць свайго зняволення і зняволення тысяч іншых беларусаў.

Тут у прамым сэнсе можна цытаваць «не шкадуйце жывата свайго», бо гэта – сымбаль любові да Бога, якая прывяла Алеся Пушкіна да веры, якая змяніла яго ў лепшы бок. А для нас гэта напамін, што чалавек сам вольны выбіраць свой лёс, і куды завядзе яго гэты выбар, залежыць асабіста ад яго.

Comments are closed.