Фотапартрэты палітвязняў – пенсіянераў і людзей пажылога ўзросту, якія з палітычных прычын апынуліся за кратамі ў Беларусі, прадстаўлены на выставе „Сумленнасць, мудрасць, годнасць” у беластоцкім хабе “Новая зямля”. Экспазіцыя адкрылася ўвечары 7 лістапада, а яе ініцыятарам выступіла Асацыяцыя палітвязняў „Да волі”. Распавядае Уладзімір Лапцэвіч.
Імёны і прозвішчы пажылых палітвязняў з фотапартрэтамі і без вывешаны на сценах хаба. Сярод іх як вядомыя палітыкі і грамадскія дзеячы, напрыклад, Мікола Статкевіч, Рыгор Кастусёў, Уладзімір Мацкевіч, альбо людзі, якія яскрава праявілі сябе падчас беларускай рэвалюцыі 2020 года, напрыклад, Алена Гнаук ці Уладзімір Гундар, так і тыя, хто мала вядомы шырокай грамадскасці. Больш таго, не пра ўсіх вядомыя падрабязнасці і нават няма іх фотаздымкаў.
Выстава прымеркавана да трэцяй гадавіны першага “Маршу мудрасці”, які прайшоў у Беларусі ўвосень 2020 года. Цягам некалькіх месяцаў на падобныя маршы выходзілі людзі сталага веку, каб выказаць свой пратэст дзяржаўнаму гвалту і тэрору. Ідэя правесці выставу з’явілася каля месяца таму, распавядае Рэгіна Лавор, сябра Асацыяцыя палітвязняў „Да волі”.
“Прыблізна месяц таму ўзнікла ідэя падтрымаць палітвязняў-пенсіянераў, людзей сталага ўзросту, і гэта былі мерапрыемствы да гадавіны “Марша мудрасці”, які праходзіў у Мінску, у іншых гарадах Беларусі. Напачатку кастрычніка 2023 года адбыліся мерапрыемствы ў Беластоку, у Варшаве, якія ўздымалі тэму палітвязняў-людзей сталага ўзросту, каб звярнуць увагу грамадскасці, кіраўніцтваў замежных краін на тое, што ў Беларусі вельмі цяжкае становішча ў людзей сталага ўзросту, якія кінутыя за краты, якія не маюць магчымасці лячэння, пазбаўлены медыцынскага забеспячэння. Надалей мы проста вырашылі, што гэта праца не павінна згубіцца, што трэба аб гэтым гаварыць. Трэба, каб людзі бачылі гэтыя фотаздымкі, цікавіліся лёсам гэтых людзей. Таму Беларуская асацыяцыя палітвязняў “Да волі” сумесна з Беларускім хабам “Новая зямля” арганізавалі і правялі гэту выставу. Не ведаю, колькі, але напэўна, якісьці доўгі час гэтыя фотаздымкі будуць знаходзіцца тут у Беларускім хабе і спадзяюся на тое, што ўдзельнікі розных мерапрыемстваў зацікавяцца лёсамі гэтых людзей, знойдуць якіясь магчымасці, каб таксама іх падтрымаць ну хаця б ліставаннем”.
На адкрыцці выставы выступіў і былы палітычны вязень сталага ўзросту з Брэсцкай вобласці, які сёлета пасяліўся ў Беластоку. Ён распавёў пра палітзняволеную Алену Гнаук, некаторыя падрабязнасці брэсцкай “карагоднай справы” і зачытаў верш, напісаны ім падчас знаходжання ў папраўчай установе адкрытага тыпу.
“Я даўно ведаю Алену Гнаук, недзе з 90-х гадоў. Калі мы стаялі ў Пружанах, яна прыбегла да нас на Прыпынак перамен і запыталася, чаго мы там стаім, трэба ехаць у Берасце. У Берасце было першае прымяненне вадамёта, “карагодная справа”, па якой пацярпела вельмі шмат людзей, сярод якіх вельмі шмат пружанцаў, якія таксама сядзелі – хто на “хіміі”, хто на зоне, і многія выехалі з Беларусі за межы краіны.
Алене спачатку далі тры гады “хіміі”, а потым з-за таго, што актыўна сябе паводзіла трапіла на зону. У такім узросце сядзець вельмі складана.
На святло ў турэмным пакоі
Заляцеў матыль.
Прыгожы, экзатычны матыль,
Што ты шукаеш у турэмным пакоі?
Сэрца паэта?
Выпускай матыля ў непраглядную цемру,
У ноч, на волю”.
Паводле грамадскага і палітычнага дзеяча Вячаслава Сіўчыка, сапраўдная колькасць палітзняволеных у Беларусі значна адрозніваецца ад таго, што кажуць праваабарончыя арганізацыі.
“Я ведаю больш 200 палітвязняў асабіста. Навогул, колькасць палітвязняў вельмі вялікая. Хутчэй за ўсё іх больш 10 тысяч. Нам не ўдалося да гэтага часу праламіць тую сцяну, якая была створана яшчэ КДБ наконт прызнання палітвязняў. Так робяць, што ў нас увесь час вось гэтая афіцыйная лічба паўтары тысячы і, я баюся, што хутка галаву разаб’ю аб гэту сцяну, бо ніяк не ўдаецца паварушыць. А гэта тысячы і тысячы людзей”.
Адным з такіх дзеянняў у падтрымку палітвязняў сталага ўзросту стала напісанне для іх паштовак ручной работы з нагоды навагодніх святаў. Гэта можна было зрабіць падчас і адразу пасля адкрыцця выставы. Таксама на імпрэзе ў выкананні дзяўчынкі-падлетка, якая з’яўляецца лаўрэатам нацыянальных конкурсаў і фестываляў, прагучалі беларускія цымбалы.
Падрабязней:
Новы зборнік аўтарства Андрэя Хадановіча пабачыў свет у верасні. У ім многа сумных твораў, асабліва напісаных нядаўна, бо цяперашні час не надта спрыяе вясёлым думкам, але напрыканцы сумных вершаў ёсць надзея, сцвярджае аўтар. “Усё будзе добра, нават калі не адразу, нават калі яшчэ давядзецца сціснуць зубы і пацярпець”, – упэўнены спадар Андрэй.
Мне персанальна пасля 2020-га зрабілася цяжэй пісаць. Пішацца вельмі рэдка, з большай нейкай адказнасцю ці ўсвядомленасцю. Я чытаю, гляджу інтэрнэт, знаходжу ўкраінскія тэксты і перакладаю іх па свежых слядах напісання. Гэта можа быць зараз яшчэ важней. Увогуле перакладанне гэта той стан, тая дзейнасць, дзе ты можаш самадысцыплінавацца, ты можаш не шукаць натхнення, якое невядома, прыйдзе ці не прыйдзе. Ты можаш сесці за стол, прымусіць сябе працаваць, і ў працэсе працы гэтае натхненне прыходзіць і нейкія адкрыцці робяцца. Таму апошнія пару гадоў перакладаецца нашмат болей, чым пішацца.
Спектакль пагружае гледача ў цемру, дзе граюць акторы, апранутыя ў белыя кашулі і чорныя сподні. Пастаноўка, як бы пачынаецца з фінала, то бок з моманту, калі паэты аказваюцца забітымі, а потым ідзе аповед пра іх жаданні, памкненні, вершы. Пэўна, менавіта ў гэтым заключаецца асноўная думка спектакля – паказаць, што нават расстраляныя літаратары з’яўляюцца для нас, нашчадкаў, якія таксама засталі змрочныя часы для Беларусі, запатрабаванымі і сваім жыццём, і сваёй творчасцю.
— То бок гэта тэма адпачатку была абрана вамі, і вы мадэлявалі яе, канструявалі падчас рэпетыцый?
Больш падрабязна слухайце ў плэеры ніжэй:
