Нягледзячы на тое, што шмат на якіх міжнародных форумах многія спікеры сцвярджаюць пра агульнасць лёсу Беларусі і Украіны, пра тое, што без вольнай Беларусі не будзе вольнай Украіны і вольнай Еўропы, нягледзячы на тое, што беларусы сёння складаюць другую па колькасці этнічную групу ў складзе Узброеных Сіл Украіны пасля саміх украінцаў, Украіна застаецца той краінаю, дзе беларусы маюць і найбольш праблемаў. Пра тое, якія гэтыя праблемы і як яны вырашаюцца распавяла кіраўніца прававога дэпартаменту ініцыятывы Free Belarus Center Алэна Юркіна. 

Ужо прайшло амаль два гады з моманту пачатку паўнамаштабнай агрэсіі Расіі і ўжо можна рабіць нейкія пэўныя абагульненні ды вынікі. Бо мы прайшлі некалькі этапаў у плане прававога рэгулявання міграцыйных пытанняў, звязаных з беларусамі ва Украіне, з лютага 2022 года. 

Так, быў перыяд, амаль паўгода, калі Дзяржаўная міграцыйная служба ўвогуле не прымала дакументы ад грамадзян Беларусі ані на наданне статусу ўцекача, ані на працяг дазволаў на сталае або часовае пражыванне ва Украіне. Быў перыяд, калі Дзяржаўная міграцыйная служба нават штрафавала грамадзян Беларусі, дазволы якіх скончыліся пасля 24 лютага 2022 года. 

Аднак, такой прамежкавай перамогай было прыняццё заканадаўчых змен у міграцыйныя пытанні, якія дазволілі грамадзянам Беларусі, якія легальна пражывалі да 24 лютага 2022 года ва Украіне, карыстацца дазволамі на часовае пражыванне нават, калі тэрмін іхняга дзеяння скончыўся. То бок, заканадаўца працягнуў тэрмін дзеяння такіх дазволаў на ўвесь перыяд ваеннага стану ва Украіне і нават там дадзены тэрмін пасля сканчэння гэтага надзвычайнага статусу ва Украіне. 

І наступны перыяд – нібы здавалася, што ўжо трошкі лягчэй, бо пачалі патрошкі прымаць дакументы і на ўцякацтва – мы можам казаць мінімум пра чатыры выпадкі, калі грамадзяне Беларусі атрымалі статус уцекача ўжо пасля 24 лютага 2022 года. І гэта мы лічылі сваім і агульным поспехам. Звычайна, гэтыя кейсы, як правіла тычацца беларусаў, якія ваююць за тэрытарыяльную цэласнасць і суверэнітэт Украіны. 

Таксама, як нам здавалася, трохі палепшылася сітуацыя, датычна падачы дакументаў на часовыя дазволы на пражыванне з розных падставаў. Усё было добра. Аднак, як гром грымнуў указ Лукашэнкі ад 4 верасня 2023 года, якім усім грамадзянам, якія пражываюць за межамі Рэспублікі Беларусь, было забаронена атрымліваць фактычна любыя консульскія паслугі ў любым консульстве свету. 

Па-першае, ва Украіне консульства перастала працаваць ужо з 24 лютага 2022 года. Аднак, некаторыя беларусы, усё ж, мелі магчымасць выязджаць у трэція краіны – бяспечныя, такія, як Малдова або Грузія, і там працягваць тэрмін дзеяння сваіх пашпартоў, атрымліваць нейкія апастыляваныя дакументы ды іншае. Ад 4 верасня ўсё гэта стала недасяжным для грамадзян Беларусі ва Украіне і па ўсім свеце. 

І фактычна склалася сітуацыя, што нават беларусы, якія ў некаторых выпадках мелі магчымасць выехаць з Украіны пасля 24 лютага 2022 года, аднак, яны свядома засталіся ва Украіне, яны разам з украінцамі сядзяць у сховішчах, валантэраць, ваююць, проста жывуць некаторыя з гэтых людзей ужо цягам там дзесяці-пятнаццаці-дваццаці гадоў (такія людзі таксама да нас звяртаюцца). І ўсе гэтыя людзі ва Украіне аказаліся ў вельмі неабароненым становішчы. 

Патлумачу чаму. Калі нешта фізічна стае з пашпартным дакументам такіх людзей, у такім выпадку яны фактычна не маюць магчымасці выехаць за межы Украіны. І Дзяржаўная міграцыйная служба атрымлівае падставу на тое, каб  выпісваць адміністрацыйныя штрафы і нават, у некаторых выпадках, калі было выпісана некалькі такіх штрафаў, з’яўляюцца падставы для анулявання нават дазволу на сталае пражыване ва Украіне. І гэта вельмі складаная сітуацыя. 

Мы ўзрадаваныя тым, што ў дзяржаўных органаў усё ж-такі былі намаганні, але на практыцы ва ўсіх гэтым нарматыўных актах не абагульняюцца аднолькавыя нормы і абмежаванні да грамадзян Беларусі і грамадзян Расіі. То бок, украінская дзяржава, усё ж-такі адасабляе грамадзян Беларусі як асобную групу. І нормы, якія ўжываюцца да беларусаў ва Украіне, значна мягчэйшыя, чым да расіянаў. Гэта з плюсаў. 

Аднак з мінусаў – нават грамядзяне Расіі зараз ва Украіне маюць больш абароненае становішча, дзякуючы таму, што ў іх застаецца дасяг да нейкіх консульскіх паслуг, а беларусы на сёння пазбаўленыя такіх правоў. І гэта вялікі выклік да ўкраінскай дзяржавы – як забяспечыць выкананне і датрыманне элементарных прынцыпаў правоў чалавека датычна беларусаў, якія легальна жывуць у краіне. 

Цалкам размову з Алэнай Юркінай слухайце ў плэеры ніжэй: