9 лістапада ва ўсім свеце адзначаецца Міжнародны дзень супраць фашызму, расізму і антысемітызму. Менавіта ўначы 9 лістапада 1938 года ў Германіі і Аўстрыі прайшла серыя габрэйскіх пагромаў. «Крыштальная ноч», якую ўчынілі нацысты, стала першай масавай акцыяй гвалту Трэцяга рэйха супраць габрэяў.
Пра фашызм у ХХІ стагоддзі, талерантнасць беларусаў і захапленне падлеткаў правай ідэалогіяй, паразмаўлялі з анархістам Раманам Халілавым.
Сцісла ў размове:
– Тое, што СССР – краіна, якая перамагла фашызм, савецкі міф. Саюз адолеў не фашызм, а фашысцкія краіны, бо перамагчы ідэалогію немагчыма, можна адолець толькі яе прыхільнікаў.
– У Еўропе папулярнасць набіраюць так званыя «новыя правыя», якія адмовіліся ад радыкальнай рыторыкі. Яны не ўскідваюць руку ў нацысцкім вітанні, яны не распавядаюць, што габрэяў трэба паліць у печках. Гэтыя людзі кажуць, што яны не супраць мігрантаў, проста яны не хочуць, каб іншаземцы жылі менавіта ў іх краіне. Новыя правыя сцвярджаюць, што яны не расісты, а проста людзі, якія любяць сваю краіну. Такі фашызм у чалавечым абліччы.
– Тое, што беларусы самая талерантная нацыя – відавочнае перабольшванне. У мяне ярка выражаная каўказская знешнасць і ў Беларусі (у адрозненні, напрыклад, ад Украіны) я неаднойчы сутыкаўся з праявамі ксенафобіі і расізму. Але важна, што яны не маюць інстытуцыйнага характару.
– Як фашысты прыходзяць да ўлады? Яны даюць простыя адказы на побытавыя пытанні. Яны тлумачаць як вырашаць праблемы людзей без складаных схемаў, якія зоймуць гады. Ультраправыя мімікруюць пад тое, што культурныя, адукаваныя і нікога не збіраюцца паліць.
Слухайце падкаст:
Сцісла ў размове:
Выстава прымеркавана да трэцяй гадавіны першага “Маршу мудрасці”, які прайшоў у Беларусі ўвосень 2020 года. Цягам некалькіх месяцаў на падобныя маршы выходзілі людзі сталага веку, каб выказаць свой пратэст дзяржаўнаму гвалту і тэрору. Ідэя правесці выставу з’явілася каля месяца таму, распавядае Рэгіна Лавор, сябра Асацыяцыя палітвязняў „Да волі”.
На адкрыцці выставы выступіў і былы палітычны вязень сталага ўзросту з Брэсцкай вобласці, які сёлета пасяліўся ў Беластоку. Ён распавёў пра палітзняволеную Алену Гнаук, некаторыя падрабязнасці брэсцкай “карагоднай справы” і зачытаў верш, напісаны ім падчас знаходжання ў папраўчай установе адкрытага тыпу.
Адным з такіх дзеянняў у падтрымку палітвязняў сталага ўзросту стала напісанне для іх паштовак ручной работы з нагоды навагодніх святаў. Гэта можна было зрабіць падчас і адразу пасля адкрыцця выставы. Таксама на імпрэзе ў выкананні дзяўчынкі-падлетка, якая з’яўляецца лаўрэатам нацыянальных конкурсаў і фестываляў, прагучалі беларускія цымбалы.
Фестываль будзе адбывацца ў пяці ўкраінскіх гарадах. Ён будзе доўжыцца некалькі месяцаў. У лістападзе больш за ўсё будзе падзеяў. Фестываль будзе праходзіць у Бучы, Адэсе і Луцку. Апроч фільмаў мы хочам зладзіць дыскусіі з украінцамі і беларускай дыяспарай. І таксама падчас нашых паказаў і іншых мерапрыемстваў, якія будуць, як і ў мінулым годзе мы будзем збіраць данаты для вакуумнай тэрапіі ран для ўкраінскіх шпіталёў. 
Крыху гісторыі: у 2020 годзе былі тры парламенты, дзе былі створаныя групы «За дэмакратычную Беларусь», сёння іх ужо 21, і мы дадаем сюды дэлегацыю па Беларусі Еўрапейскага парламента – 22 суб’екты. На гэтым прамежку часу – тры гады, мы працавалі больш на двухбаковым узроўні. Але зараз адчуваецца неабходнасць стварэння такой парасонавай арганізацыі, якая будзе мець нейкія пункты і планы супольнай дзейнасці, не толькі на двухбаковым узроўні, але з удзелам усяго Альянса груп «За дэмакратычную Беларусь». 
«Гэта афіцыйная рэзалюцыя дэмакратычнага парламента, прынятая большасцю галасоў. І ў любым выпадку выканаўчыя органы будуць з ёй лічыцца, будуць ёй кіравацца. Тым больш, гэтая рэзалюцыя была накіравана на сённяшняе галасаванне кіруючай кааліцыяй. Адпаведна ўсе міністарскія пасады, не толькі міністры, але і дзяржаўныя сакратары, якія адказваюць за напрамкі дзейнасці — прадстаўнікі гэтых кааліцыйных партый і, вядома, для іх рашэнне іх фракцыі, ухваленае большасцю галасоў, калі і не абавязковае для выканання, то яно паказвае накірунак працы». 
У аснове рамана — сюжэт культавай японскай 
Атрымалася паэтычныя квінтэсэнцыя перажытага за апошнія тры гады — вершы, якія 
На старонках яе «Часу» – рэальныя і выдуманыя гісторыі, выпадкова пачутыя фразы на розных мовах, мімалётныя ўражанні, захапленні і ўспаміны — адным словам, усё тое, што можа напаўняць жыццё ў час дыктатуры ў Беларусі і вайны ва Украіне. 
Складаныя гады пасля Першай сусветнай вайны, 
Геня
Гаворка, якая мусіла даць адказ на пытанне, беларусы – этнічная ці палітычная нацыя, пачалася з рэфлексій на падзеі 2020 года. Як слушна адзначыў Павел Церашковіч, такіх масштабных і масавых уласных узрушэнняў гісторыя Беларусі яшчэ не ведала. Больш за тое, тыя грамадска-палітычныя падзеі, якія так ці інакш закраналі беларускае насельніцтва цягам апошніх 200 гадоў, былі для нас толькі своеасаблівым рэхам, бо эпіцэнтры ўзрушэнняў знаходзіліся па-за Беларуссю. Гэта тычыцца і паўстанняў Касцюшкі, Каліноўскага, змен, якія меліся цягам ХХ стагоддзя. “У 2020 годзе мы самі сталі эпіцэнтрам”, – падкрэсліў гісторык, адзначыўшы, што тады было канкрэтна пастаўлена пытанне пра ўладу – народ патрабаваў правесці сумленыя выбары.
У сваю чаргу Павел Церашковіч звярнуў увагу на такія азіяцкія краіны як Паўднёвая Карэя ці Японія, дзе людзі ўровень карыстаюцца дэмакратычнымі правамі і свабодамі. Таксама паводле спадароў Пашкевіча і Церашковіча, не варта і шкодна супрацьпастаўляць этнічную і грамадзянскую нацыі, бо палітычная нацыя ёсць грамадзянскай і ўключае ў сябе этнічны элемент.
— У нас атрымалася далучыць беларусаў, якія знаходзяцца ў Польшчы – гэта Варшава і Беласток. Яны сабралі нам рэчы, яны сабралі нам сродкі гігіены, некаторую ежу, медычную дапамогу. І мы вырашылі, што паедзем той часткай беларусаў, якая сабралася. 
Мы ж (спачатку) прапанавалі ім калодзежы рабіць. Але гэта немагчыма сёння. Калі ім прыехалі быць свідравіну, яе прабілі на 80 метраў. А праз тыдзень яна згубіла ваду. І на самой справе няма вады. Ім падвозяць гэтую ваду. І нейкі мясцовы прыватны бізнес прыехаў і зрабіў ім адну свідравіну на ўсё насельніцтва, якое там ёсць. Але ім яе не хапае. 
Яны там не ведаюць, што адбываецца ў Беларусі. Яны лічылі, што, калі мы беларусы прыехалі, то мы прыехалі з Беларусі. А мы распавядалі ім пра тое, што адбываецца ў нашай краіне. Яны здзіўлена глядзелі і казалі: як так, у вас жа там у 20-м годзе нешта было, мы думалі, што ў вас усё скончылася. А мы кажам: не, нічога не скончылася, вось такія рэпрэсіі, вось такое гэта ўсё.
— Ваша грамадская арганізацыя дапамагае не толькі цывільнаму насельніцтву Украіны, якое пацярпела ад расійскай агрэсіі, але і вайскоўцам, якія зараз абараняюць Украіну. У тым ліку вы ўжо прыгналі для вайсковых падраздзяленняў Украіны вельмі шмат аўтамабіляў. Ці можаце вы распавесці пра гэтую дапамогу вайскоўцам? 
Як успрымалі? Яны былі здзіўленыя, што нейкая дзяўчына з Беларусі едзе сюды ва Украіну на вайну. Навошта яна прэ гэты аўтамабіль сюды? Гэта быў камандзір сумскай нейкай часткі вайсковай. Я памятаю, што, калі я прыехала, ён быў здзіўлены. Ён мяне абняў, ён такую падзяку сказаў, што вы – беларусы, малайцы. Нягледзячы на тое, што ён быў у Сумах, калі ўсё пачалося. Ён кажа: вы ж не вінаватыя. І яны былі вельмі ўдзячныя. 
